Οι οθωμανικές μεταρρυθμίσεις (tanzimat) και οι επιπτώσεις στη Μακεδονία (1830-1878) –

Η παρούσα μονογραφία προωτοεμφανίστηκε (Με τον τίτλο “Μακεδονία και Τουρκία (1830-1878). Μακεδονικός Ελληνισμός – Αλυτρωτική Πολιτική – Εθνική Διαπάλη”) το 1987 και σήμερα, έπειτα από 32 ολόκληρα χρόνια βλέπει και πάλι το φως της δημοσιότητας βελτιωμένη και αναθεωρημένη.

Ο λόγος, για τον οποίο επιλέχθηκε η συγκεκριμένη μελέτη προς αναδημοσίευση οφείλεται κυρίως στο διαρκές και εναγώνιο αίτημα του αναγνωστικού κοινού όπως και του ερευνητικού δυναμικού ως προς τη διαφώτιση ενός ιδιαίτερα άγνωστου θέματος, για το οποίο υφίσταται και σήμερα ένα τεράστιο κενό τουλάχιστο από ελληνικής βιβλιογραφικής ενημέρωσης. Το περιεχόμενο της θεματικής υπήρξε όχι μόνο εντελώς ανεκμετάλλευτο -και παραμένει μέχρι σήμερα στο ευρύ κοινό απρόσιτο και μη προσβάσιμο-, αλλά συνεχίζει να ελκύει το ζωντανό ενδιαφέρον λόγω της απόλυτης σχεδόν εξάρτησής του και σύνθεσής του από αναξιοποίητες και πολύπλευρες αρχειακές μαρτυρίες.
Εάν εκτιμηθούν ορθολογικά, στο μέτρο του δυνατού, οι παράμετροι της θεματικής, τότε είναι επόμενο να υπολογιστούν οι σπουδαιότατες επιπτώσεις των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων (Tanzimat) στο μακεδονικό χώρο, στην πλέον πολύπαθη και ταραγμένη γεωγραφική περιφέρεια της Ευρωπαϊκής Τουρκίας όπου το 1908 θα εκδηλωθεί το κίνημα των Νεότουρκων. Η σπουδαιότητα της μελέτης καθίσταται πασίδηλη εφόσον ερμηνεύει τους βαθύτερους λόγους, για τους οποίους συνέτρεξαν όλες οι προϋποθέσεις ώστε να διανυθεί εκείνο το μακροχρόνιο διάστημα με το προαναφερθέν αποτέλεσμα. Αναμφίβολα, όταν το νεοτουρκικό κίνημα είχε την αφετηρία του στη Θεσσαλονίκη, την πρωτεύουσα της Μακεδονίας, με απρόσμενες επιπτώσεις τόσο στον οθωμανικό χώρο όσο και στους βαλκανικούς λαούς, αυτό και μόνο το γεγονός επιβεβαιώνει το ζωτικό ενδιαφέρον της υφής της μελέτης.

Οι μεταρρυθμίσεις του Tanzimat επιβλήθηκαν με την πίεση των δυτικών δυνάμεων, ώστε να καταστεί ευχερέστερη η λειτουργία και η επιβίωση της οθωμανικής κρατικής μηχανής και να διευκολυνθεί το καθεστώς των εθνοτικών ομάδων. Ο επιχειρούμενος εκμοντερνισμός και η κατ’ επίφαση απόδοση ισονομίας και ισοπολιτείας στους μη μουσουλμανικούς-τουρκικούς πληθυσμούς προκάλεσαν όμως τα αντίστροφα αποτελέσματα και προλείαναν το έδαφος για την έλευση των Νεότουρκων. Οι διαδικασίες εξελίσσονταν αργά αλλά σταθερά καθώς διογκώνονταν τα οξυμμένα μουσουλμανικά πάθη και μεγιστοποιούνταν οι οθωμανικές αυθαιρεσίες σε βάρος των χριστιανικών πληθυσμών.

Ο συγγραφέας του πονήματος οφείλει θερμές ευχαριστίες στον εκδότη, ο οποίος ανέλαβε την πρωτοβουλία να υλοποιήσει το εγχείρημα και να το θέσει στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού και τη επιστημονικής κοινότητας.

(από τον Πρόλογο του συγγραφέα)