Η απαρχαιωμένη αγοραία νοοτροπία μας – Ο πολιτισμός πρέπει να βρει ένα νέο μοτίβο σκέψης

Γραμμένο τρία χρόνια μετά την έκδοση του “Μεγάλου μετασχηματισμού”, το παρόν άρθρο του Karl Polanyi συμπυκνώνει σε μεγάλο βαθμό τα επιχειρήματα του κλασικού opus magnum του. Η δημιουργία της οικονομίας της αγοράς συνιστά μια βίαιη ρήξη με καθετί ιστορικά και ανθρωπολογικά γνωστό. Η αλλαγή στη δομή των ανθρώπινων κινήτρων, η επικράτηση μιας πρωτοφανούς δυϊστικής λογικής στον τρόπο κατανόησης της κοινωνίας και του ανθρώπου, ο οικονομικός ντετερμινισμός και κυρίως η εμπορευματοποίηση της εργασίας, της γης και του χρήματος αποτελούν βασικά σημεία της κριτικής του Polanyi ενάντια στην κοινωνία της αγοράς. Ωστόσο, τα στοιχεία αυτά τοποθετούνται τώρα στο πλαίσιο που διαμορφώνουν οι κοινωνικές εξελίξεις των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, δηλαδή η κατάρρευση του οικονομικού φιλελευθερισμού και οι κίνδυνοι του βιομηχανικού πολιτισμού. Αν την πρώτη φαίνεται να τη διαδέχεται μια άλλη οικονομική οργάνωση, οι δεύτεροι παραμένουν απειλητικά παρόντες στη σκιά του τεϋλορισμού, της εντεινόμενης τεχνολογικής ανάπτυξης και πάνω απ’ όλα της Χιροσίμα. Η επιστημονική βαρβαρότητα μας χτυπά την πόρτα. Σ’ αυτό το κρίσιμο σημείο, ο Polanyi μας καλεί να πάρουμε θέση απέναντι, στην προοπτική του Θαυμαστού Νέου Κόσμου του οικονομισμού και των τεχνολογικών του επιτευγμάτων και στον ορίζοντα της ανθρώπινης ελευθερίας, της δημοκρατικής οργάνωσης της παραγωγής και του ελέγχου της τεχνικής. Φυσικά η δεύτερη επιλογή προϋποθέτει να αφήσουμε οριστικά πίσω μας την απαρχαιωμένη, αγοραία νοοτροπία μας.