Η καταστροφή του Μεσολογγίου – Μέσα από την αφήγηση ενός αυτόπτη μάρτυρα

O Μάουρο παρακολούθησε από κοντά την εξέλιξη της πολιορκίας και ιδίως την τελευταία φάση, την Έξοδο των πολιορκημένων, τα διατρέξαντα μέσα στην πόλη, καθώς και το σκλαβοπάζαρο και κατέγραψε
με αρκετές λεπτομέρειες τα κυριότερα από τα συγκλονιστικά συμβάντα, που υπέπεσαν στην αντίληψη του, όπως και αυτά που πληροφορήθηκε από αφηγήσεις αιχμαλώτων. Κατόπιν, όταν επέστρεψε στην Ιταλία, εξέδωσε στη Νάπολι το 1830 συνοπτικό χρονικό ανωνύμως «ως αυτόπτης μάρτυρας» (testimonio occulare) στην ιταλική γλώσσα, που περιλαμβάνει δύο μέρη: την καταστροφή του Μεσολογγίου και τη σκλάβα του παζαριού. Αργότερα κυκλοφόρησε επωνύμως στο Παρίσι, στη γαλλική γλώσσα, το χρονικό αυτό πιο διευρυμένο (La Ruine de Missolonghi, Temoin occulaire, Paris, 1836. Alfonso Nuzzo Mauro), του οποίου κατ’ επιλογήν αποσπάσματα χρησιμοποίησαν ο Φάνης Μιχαλόπουλος («Οι τελευταίες στιγμές του Μεσολογγίου», Αθήναι, 1957) και ο Κυριάκος Σιμόπουλος («Πώς είδαν οι Ξένοι την Ελλάδα του 21», τ. 5ος, Αθήνα, 1984). Πρόκειται, γενικά, για ένα συγκινητικό και ευαίσθητο κείμενο, αλλά και ιστορικό ντοκουμέντο, που δημιουργεί την εντύπωση ότι ο Ιταλός γιατρός, αισθανόμενος προφανώς τύψεις για τη συμμετοχή του ως μισθοφόρος σε αυτήν την ανίερη εκστρατεία στο πλευρό των αλλοθρήσκων Οθωμανών και προσπαθώντας κατά κάποιον τρόπο να εξιλεωθεί, εξιστορεί με πόνο ψυχής τα τρομερά γεγονότα, των οποίων υπήρξε ακούσιος συνεργός και αυτόπτης μάρτυρας. Η ιταλική έκδοση του 1830, κατά το μέρος που αφορά την «Καταστροφή του Μεσολογγίου», παρουσιάζεται για πρώτη φορά μεταφρασμένη αυτοτελώς και χωρίς περικοπές, με τις απαραίτητες διευκρινιστικές σημειώσεις.
Αυθεντικό αντίγραφο της παραπάνω σπάνιας έκδοσης αποκτήθηκε πρόσφατα και φυλάσσεται στην «Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης Αιτωλοακαρνανίας» Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου στην Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου.