Κολλυβάδες και Νεομάρτυρες – Αγιότητα και θεολογία του μαρτυρίου

Οι Kολλυβάδες ή πατέρες του Φιλοκαλικού κινήματος επιτέλεσαν, μέσα στη δίνη των γεγονότων της εποχής τους, ένα αξιοθαύμαστο συγγραφικό και εκδοτικό έργο, το οποίο άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην πνευματική ιστορία του νεότερου Ελληνισμού αλλά και του σλαβικού κόσμου, με την έκδοση των μεγάλων
φιλοκαλικών συλλογών. Ιδιαίτερη θέση στο πλαίσιο αυτό κατέχουν οι εκδόσεις αγιολογικών και υμνογραφικών κειμένων και συλλογών, η σπουδαιότητα και αξία των οποίων παραμένει ως τις ημέρες μας πολύ μεγάλη, καθώς και η ευρύτερη συμβολή του έργου τους στην ανάδειξη του νεομαρτυρικού φαινομένου, μέσα από τη σχετική νεομαρτυρική γραμματεία.
Oι νεομάρτυρες, κύριοι εκφραστές ενός αδούλωτου φρονήματος, λειτούργησαν ως προδρομικές μορφές και υποδείγματα της συλλογικής αντιστάσεως του υπόδουλου Ελληνισμού. Γι᾽ αυτό και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι το Nέον Mαρτυρολόγιον λειτούργησε ως το «ευαγγέλιο» της Επανάστασης του 1821, αφού μετέδωσε με έναν απόλυτα ρεαλιστικό τρόπο στους υπόδουλους χριστιανούς το μήνυμα της αντίστασης στις πιέσεις καί μεθοδείες των κατακτητών να «τουρκίσουν», αλλά και το βαθύτερο μαρτυρικό φρόνημα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το έργο αυτό διέσωσε από την πνευματική λήθη το «γένος των ορθοδόξων» και εξακολουθεί να τροφοδοτεί την πνευματική συνείδηση του Γένους.