Ο μεγάλος σεισμός – Καταστροφή, δέος και ορθολογισμός στη Λισαβόνα το 1755

Νοέμβριος 1755, πρωτομηνιά, Άγιοι Πάντες, ο εγκέλαδος χτύπησε τρεις φορές τη Λισαβόνα, ισοπεδώνοντας μία από τις λαμπρότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Τεράστια παλιρροϊκά κύματα αποτέλειωσαν την καταστροφή, παρασύροντας ζωντανούς και νεκρούς. Η φωτιά που προκάλεσε ο σεισμός φούντωσε από τον δυνατό αέρα και κατέκαιγε τα πάντα για πέντε ολόκληρες ημέρες. Γη, νερό, αέρας και φωτιά, όλα τα στοιχεία της φύσης συνωμότησαν για να προκληθεί μία από τις πιο τρομερές καταστροφές στην ιστορία. Η Λισαβόνα είχε σχεδόν σβήσει από το χάρτη.

Ποτέ στο παρελθόν η είδηση μιας φυσικής καταστροφής δεν διαδόθηκε τόσο πλατιά και δεν άφησε τόσο ανεξίτηλα τη σφραγίδα της στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Είχαν υπάρξει, βέβαια, και άλλες φυσικές καταστροφές, που ήταν όμως είτε πολύ παλιές, είτε ξεχασμένες. Η Λισαβόνα, πρωτεύουσα μιας αποικιακής αυτοκρατορίας που εκτεινόταν από τη Βραζιλία μέχρι την άπω Ανατολή και προπύργιο της Ιεράς Εξέτασης, ζούσε τον χρυσό αιώνα της.

Ο μαρκήσιος de Pombal, ηγετική μορφή και θεληματική προσωπικότητα, είχε λες γεννηθεί για να συγκρατήσει τους πανικόβλητους κατοίκους της Λισαβόνας και να πάρει στα χέρια του το δύσκολο έργο της ανόρθωσής της.

Ο σεισμός αποδείχτηκε το ορόσημο για τη διάδοση του ορθολογισμού και του διαφωτισμού και οδήγησε στην κατάργηση του τάγματος των Ιησουιτών.

Επιπλέον έγινε αφετηρία μιας σειράς άλλων εντυπωσιακών εξελίξεων, όπως η αναδιανομή των γαιών και η κοινωνική μεταρρύθμιση στην Πορτογαλία, η πρώτη οργανωμένη απόπειρα ελέγχου των φυσικών καταστροφών, ο σύγχρονος πολεοδομικός σχεδιασμός και η γένεση της επιστήμης της σεισμολογίας.
Κοντολογίς, ο σεισμός της Λισαβόνας δεν υπήρξε μια απλή κακοτυχία.

Αποτέλεσε την πρώτη “νεωτερική” φυσική καταστροφή, ένα καταλυτικό γεγονός, με τεράστια απήχηση που συντάραξε τα θεμέλια μιας λιμνάζουσας κοινωνικής τάξης.